Ο Περικλής Μουστάκης ερευνά
ένα από τα ποιητικότερα και πιο προκλητικά
για τη φαντασία κείμενα του πρώιμου χριστιανισμού

Η αποκαλυπτική φιλολογία είναι μεγάλη και περιλαμβάνει εξαιρετικά ενδιαφέροντα κείμενα –όπως η Αποκάλυψη του Πέτρου ή αυτή του Παύλου. Το κείμενο που γνωρίζουμε ως Αποκάλυψη του Ιωάννη είναι από τα παλιότερα αν όχι το παλαιότερο της χριστιανικής αποκαλυπτικής γραμματείας (υπάρχει και αντίστοιχη ιουδαϊκή). Γράφτηκε τα τελευταία χρόνια του πρώτου μεταχριστιανικού αιώνα, με πιθανότερη χρονολόγηση τη δεκαετία 80-90 μ.Χ.1 Το κείμενο θυμίζει τον προφητικό λόγο, άλλωστε ο συγγραφέας συχνά χαρακτηρίζει το έργο του ως προφητεία. Πρόκειται για μια από κείνες τις προφητείες όπου ο τρόμος του παρόντος μεταπλάθεται για να αποδώσει με βεβαιότητα, μολονότι με λόγο σιβυλλικό, ένα μέλλον που προοιωνίζεται σκοτεινό και γεμάτο οδύνη. Το κείμενο εντάσσεται στις γενικότερες ηθικές αναζητήσεις της εποχής του –μια εποχή ταραγμένη στην οποία η νέα θρησκεία, ο χριστιανισμός, προσπαθεί να βρει το πρόσωπό του και να λύσει τις αντιφάσεις της πρωτογενούς θεωρίας. Τα παραπάνω είναι εμφανή, αν συγκρίνει κανείς την Αποκάλυψη του Ιωάννη με μεταγενέστερες Αποκαλύψεις, όπως του Πέτρου, όπου τα ηθικά ζητήματα είναι σε μεγάλο βαθμό λυμένα, οπότε έχουμε ένα κείμενο στο οποίο προτείνονται απολαβές και τιμωρίες από την υιοθέτηση ενός παγιωμένου εν πολλοίς χριστιανικού ηθικού κώδικα.
Η Αποκάλυψη του Ιωάννη πέρασε στον Κανόνα της Καινής Διαθήκης και θεωρήθηκε από τους πιστούς χριστιανούς ανά τους αιώνας εξόχως θεόπνευστο κείμενο που κάτω από τον παραληρηματικό προφητικό λόγο κρύβει τρομερές αλήθειες για το μέλλον του κόσμου μας. Στην εποχή μας, μάλιστα, εξαιτίας της τεράστιας πολιτικής και οικονομικής κρίσης, το ενδιαφέρον γι’ αυτήν αναζωπυρώθηκε και πολλοί προσπαθούν να βρουν στα τεκταινόμενα των καιρών μας τα σημαδιακά λόγια του Ιωάννη. Προφανώς η αναλογία της πρώιμης χριστιανικής περιόδου με τα χρόνια μας είναι μεγάλη.

Στο μάγμα του ασυνειδήτου

Γιατί ο Περικλής Μουστάκης αποφασίζει, όμως, να δραματοποιήσει την Αποκάλυψη; Πρωτίστως γιατί τον ενδιαφέρει το κείμενο και η έρευνα της δραματοποίησης ενός τέτοιου κειμένου. Το μεταφέρει στο δικό του θεατρικό κώδικα, το εντάσσει στην αισθητική του, αναμετράται με τα μυστικά του κειμένου, τους συμβολισμούς του, τον παραληρηματικό ποιητικό λόγο του. Κατεβαίνει στο κείμενο, με τον τρόπο που κατεβαίνουμε σε ένα υπόγειο που κρύβει ή που νομίζουμε πως κρύβει μια εξουθενωτική αλήθεια. Αφήνεται στη γοητεία του λόγου, που με τους ρυθμούς και τις εικόνες του κεντρίζει τη φαντασία και προκαλεί το μάγμα του ασυνείδητου. Ακριβώς γι’ αυτό θεωρούμε πως προτιμά το κείμενο στο πρωτότυπο –που για την εποχή του πλησιάζει το ιδίωμα της καθομιλουμένης αλλά στις μέρες μας, με την νομοτελειακή εξέλιξη της γλώσσας, τονίζει το προφητικό στοιχείο και αφήνει να αναδυθεί οξυμμένη μια θρησκευτικότητα, που άλλους τους οδηγεί σε ποιητικές φαντασίες και άλλους σε φοβικούς παροξυσμούς.

Δυο ηλικίες, δυο κόσμοι

Καρέκλες στην άκρη της σκηνής, η μια δίπλα στην άλλη, καρέκλες και πολυθρόνες από αστικά σαλόνια, δυο τρεις σειρές. Περιοδικά και εφημερίδες. Ένας άντρας κάθεται και ξεφυλλίζει αφηρημένα τα έντυπα, ενώ ένας άλλος, νεώτερος, με φούτερ με κουκούλα -το πρόσωπό του μισοκρύβεται στη σκιά της- στέκεται λίγο παραπέρα. Το κοστούμι με γραβάτα του άντρα έρχεται σε ευθεία αντίθεση με το νεαρό: δυο ηλικίες, δυο κόσμοι. Ξαφνικά ο άντρας πετά όλα τα έντυπα μακριά και αρχίζει να αναδύεται ο λόγος της Αποκάλυψης. Από τη φλυαρία των εφημερίδων και των λάιφ-στάιλ περιοδικών, από το γραπτό λόγο που τυλίγει μαρτυρικά την εγγράμματη κοινωνία μας, στην προφορικότητα του ποιητικού λόγου του Ιωάννη.
Ο νεαρός -είναι ο πιανίστας Γιάννης Μπόγρης- περιφέρεται στη σκηνή σιωπηλός, κρατώντας ένα λαπ τοπ από όπου ακούγεται μια καθαρή και μεστή απαγγελία της Αποκάλυψης. Ο νεαρός των Εξαρχείων, ο μαύρος άγγελος, κουβαλά το λόγο στην καθαρή μορφή του. Οι εικόνες του Ιωάννη συναντούν τις ουτοπίες (;) της νέας γενιάς. Αντίθετα, ο άντρας (Περικλής Μουστάκης) ψάχνει επιτονισμούς, υπόγειες ροές που φέρνουν στο φως νοήματα και εικασίες νοημάτων, κινείται συνεχώς πάνω στο σκηνικό χώρο, ανάμεσα σε σύμβολα που κείνται διακριτικά και ήσυχα μέχρι τη στιγμή που θα χρησιμοποιηθούν από τον ηθοποιό και θα λάμψουν στιγμιαία αλλά με διαύγεια είτε δημιουργώντας σύμβολα με το σώμα του.

Θρίαμβος της προφορικότητας

Η διαλεκτική σχέση εγγραμματοσύνης και προφορικότητας έχει κεντρική θέση στην παράσταση. Φύλλα χαρτιού πάνω στα οποία είναι γραμμένη η Αποκάλυψη είναι κολλημένα στον τοίχο. Ο ηθοποιός πλησιάζει και διαβάζει υπό το φως ενός αναπτήρα. Ανακαλύπτει το κείμενο. Έπειτα μοιράζει στο κοινό του νερό –το καθαρτήριο ύδωρ, το ύδωρ του βαπτίσματος αλλά και μια μετάληψη όπου το νερό αντικαθιστά το αίμα. Άλλωστε και στο κείμενο του Ιωάννη το νερό παίζει μεγάλο ρόλο. Από ένα μαντήλι βρεγμένο που καλύπτει το κεφάλι -το μαντήλι της προσευχής, της ταπείνωσης αλλά και του κρυψίματος (το πρόσωπο δεν διακρίνεται, ο ηθοποιός είναι λαλούν σώμα)- φτάνουμε σε ένα άγριο βάπτισμα που βρέχει όλο το σώμα κι έπειτα αυτό το σώμα ποτίζει ένα λουλούδι που μένει πεισματικά ξερό. Από τις τσέπες του ρέουν γραμμένα χαρτάκια, καλά διπλωμένα, σαν μπουκιές ψωμιού, που καταλήγουν άλλα στο πάτωμα και άλλα προσεκτικά στα χέρια των θεατών –ιδού πώς το σώμα της μετάληψης είναι ο λόγος.
Λίγο πριν το τέλος, τα κείμενα στους τοίχους θα καούν. Η προφορικότητα θα θριαμβεύσει. Ο ζωντανός λόγος μεταφέρει δυναμικά τα μηνύματα και καλεί, με τον τρόπο που το έκανε στα αρχαία χρόνια, μέσα στα περιορισμένα όρια της φωνής, που, ωστόσο, έχει μια εξέχουσα δύναμη και υποβλητικότητα, αμεσότητα και επικοινωνιακή εγρήγορση. Σαν τις φωνές μιας διαδήλωσης.
Το έχουμε ξαναπεί αλλά δεν είναι άστοχο να το επαναλάβουμε: ο Περικλής Μουστάκης κάνει ένα θέατρο στη βάση του φιλοσοφικό, στο οποίο τίθενται δύσκολα ερωτήματα που απαιτούν προκλητικές σκηνικές λύσεις και τολμηρές επιλογές. Φαίνεται πάντως πως θα επανέλθει σε ένα κείμενο που τον γοητεύει. Δημιούργησε και μοιράστηκε με τους θεατές του εικόνες της Αποκάλυψης αλλά προφανώς έχει κι άλλα να πει. Το τέλος της παράστασης ενείχε μια υπόσχεση, της οποίας την πραγμάτωση θα περιμένουμε με χαρά.

Μαρώ Τριανταφύλλου

Σημειώσεις
1. Την Αποκάλυψη μελετά εξονυχιστικά ο Δημήτρης Κυρτάτας στο βιβλίο του «Η Αποκάλυψη του Ιωάννη και οι 7 Εκκλησίες της Ασίας» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Πρόκειται για μια από τις αρτιότερες μελέτες που έχουν γραφτεί ποτέ για το θέμα, στην οποία το κείμενο απογυμνώνεται από το όποιο θεολογικό του περιεχόμενο και εξετάζεται ενδελεχώς τόσο ως προς την ταυτότητα του συγγραφέα του, που δεν είναι ο Απόστολος Ιωάννης, όσο και ως πηγή για την κατάσταση της Εκκλησίας στην πρώιμη αυτή φάση του Χριστιανισμού.